معماری یک

شیوه پارتی، پس از حمله اسکندر به ایران پدیدار شد و در دوره اشکانی، ساسانی، صدر اسلام و در برخی جاها حتی بعد اسلام تا سده ی سوم و چهارم هجری دنبال شده است.

از نظر استاد پیرنیا ویژگی های زیر مختص سبک پارتی است:

گوناگونی در طرح ها و بهره گیری از فضاهای مختلف

جفت سازی در نیایشگاها و کاخ های پذیرایی

پادجفت سازی در کاخ های مسکونی و خانه ها

درونگرایی با بهره گیری از میانسرا (حیاط )

شکوه و عظمت دادن به ساختمان با بلند ساختن آنها

بهره گیری از سقف های خمیده و گنبدی

پی سازی با سنگ لاشه

گوشه سازی چوبی

گچ بری با خطوط شکسته و خمیده

بهره گیری از کنگره و کوردرها (نمای از پنجره) در نمای ساختمان

بناهای به جای مانده از سبک پارتی: نیایشگاه آناهیتا در کنگاور، کاخ الحضر، مجموعه نسا، کاخ آشور، کوه خواجه، بازه هور، آتشکده فیروز آباد، تاق کسری، بیشابور، کاخ سروستان، کاخ قصر شیرین

دومین شیوه معماری ایرانی پس از سبک پارسی دوره هخامنشیان، شیوه پارتی است. قوم پارت یکی از شعب نژاد آریایی ایرانی است که سرزمین آنها ابتدا شمال خراسان بوده است. این شیوه به معماری گفته می شود که بعد از حمله اسکندر در ایران معمول شده و در دوره اشکانی، ساسانی صدر اسلام و در بعضی نقاط حتی بعد از اسلام تا قرن سوم و چهارم هجری ادامه داشته است که متأسفانه آثار کمی از دوره اولیه آن در ایران به جای مانده است.

سبک پارتی دوره اشکانیان

بعد از حمله اسکندر، یونانی ها سعی داشتند که به نحوی سلیقه و فرهنگ خود را بر ایرانیان تحمیل کنند. اسکندر برای نیل به این هدف مخصوصاً در ایران فرمان داد تا ده هزار تن از سربازان و سرداران او با زنان ایرانی وصلت کنند و خود نیز از میان شاهزادگان ایرانی دو دختر را به همسری برگزید. اما در عمل می بینیم که این اقدام مطلقاً انجام نگرفت و بر خلاف اقوامی که در این شرایط فرهنگ حاکم را می پذیرفته اند، ایرانیان در غالب موارد تن به این عمل نداند.

دوران صفویه را یکی از درخشان ترین اعصار هنر و معماری ایران می دانند چرا که در تمامی زمینه ها از جمله معماری و تزئینات آن گرفته تا منوسیقی و فلسفه، ایران شاهد رشد و شکوفایی چشمگیری بوده است.

اما آنچه در معماری ایران به نام سبک یا شیوه اصفهانی معروف است و در متون غربی تحت عناوینی چون: معماری صفوی، قاجاری، افشاری و زند-قاجار شناخته می شود، به اندک زمانی قبل از پیدایش سلسله صفویه باز می گردد لذا خواستگاه آن اصفهان نبوده و اولین بناهای این شیوه از معماری مربوط به دوران حکومت ترکمانان قره قویونلو است، قومی که هرج و مرج اواخر دوره تیموری قدرت در غرب و شمال غرب ایران به دست گرفته بود.

سرانجام با به قدرت رسیدن فردی به نام اسماعیل از نوادگان شیخ صفی ،عارف قرن 8، در سال 907 هجری قمری سلسله صفویه در تبریز به قدرت رسید.

با آغاز سلطنت عباس میرزا در سال 995 هجری قمری و انتقال پایتخت به اصفهان بود که این شهر به نهایت آبادانی و شهرت خود رسید و شماری از مهم ترین بناهای ایران را در خود جای داد.

در این زمان به علت نیاز فراوان به توسعه شهری و ساختمان سازی، مساجد باشکوه در کنار کاخ های حکوتی قرار می گرفت و سایر بناهای شهری چون مدارس، حمام ها، بازارها و کاروانسراها نیز بسیار مورد توجه واقع شد که مهمترین نمونه های آن شامل: مسجد امام اصفهان، مسجد شیخ لطف الله، میدان نقش جهان، کاخ عالی قاپو، کاخ هشت بهشت و ... می باشد.

معماری اصفهانی همان طور که گفته شد در زمان حکومت ترکمانان پدید آمد و تا اواخر حکومت قاجاریه هم ادامه داشت و پس از آن رشته تکاملی معماری ایران قطع شد و سبک تازه ای پدید نیامد لذا اگرچه حکومت صفویه در ادامه جای خود را به افشاریه، زندیه و قاجار داد، اما سبک اصفهانی به حیات خود ادامه داد و سرانجام تحت تاثیر جریان فرنگی سازی، انحطاط کامل خود را از زمان محمدشاه قاجار آغاز کرد. از مهم ترین بناهای بناهای معماری در این دوران می توان به مجموعه ابراهیم خان، مجموعه وکیل، مدرسه و مسجد آقابزرگ کاشان، شمس العماره و ... اشاره کرد.